یکی از رویکردهای نوین سرمایه‌گذاری و تأمین، تأمین مالی جمعی crowdfunding است. در این روش، هدف آن است تا منابع مالی از سوی افراد مختلف، تأمین شود. به عبارت دیگر، در روش تأمین مالی جمعی، منابع مالی با مشارکت افراد متعدد، تأمین خواهد شد. در این مقاله همچنین چگونگی اجرای فرآیند تأمین مالی جمعی را با ذکر یک مثال شرح داده‌ایم. در پایان نیز به معرفی مزایا و امتیازات این شکل از تأمین مالی پرداخته‌ایم.
تأمین مالی و جایگاه تأمین مالی جمعی در آن
شرکت‌ها، تیم‌ها و حتی افراد، برای رسیدن به اهداف خود، نیازمند برنامه و بودجه هستند. این امر بدان معنا است که برنامه‌های توسعه‌ی یک شرکت یا فرد، برای اجرایی شدن به بودجه نیاز خواهند داشت. به عبارت دیگر، تأمین مالی یک اقدام ضروری به منظور عملیاتی کردن برنامه‌های توسعه و رشد خواهد بود.
شرکت‌ها برای تأمین منابع مالی، راهکارهای مختلفی را می‌توانند دنبال کنند. به عنوان مثال، آن‌ها می‌توانند از مؤسسات مالی معتبر و بانک‌ها وام بگیرند. همچنین می‌توانند اوراق بهادار و سهام جدیدی را منتشر کنند که با فروش آن اوراق منابع مالی مورد نیازشان را جذب کنند. کلیه‌ی این روش‌ها در دو گروه راهکارهای تأمین مالی مبتنی بر سرمایه و راهکارهای تأمین مالی مبتنی بر بدهی، قابل بررسی و مطالعه است. ما در مقالات مجزا، به تشریح هر یک از راهکارهای مبتنی بر بدهی و سرمایه پرداخته‌ایم. در این مطلب، قصد داریم تا شکل دیگری از تأمین مالی که به صورت مشارکت جمعی از مردم است، را توضیح دهیم. این شکل از تأمین مالی، برای تیم‌ها و افراد نیز قابل اجرا می‌باشد.
تأمین مالی جمعی چیست؟
شکل دیگری که می‌توان برای تأمین مالی و بودجه‌ی شرکت در نظر گرفت، تأمین مالی جمعی است. در زبان انگلیسی، به این روش Crowdfunding گفته می‌شود. همان‌طور که در مقدمه‌ی این مطلب نیز بیان کردیم، در روش تأمین مالی جمعی، جمعی از افراد مشارکت دارند.
روش تأمین مالی جمعی، معمولاً در بستر اینترنت صورت می‌گیرد. به این صورت که پروژه‌ی مورد نظر تعریف می‌شود. مثلاً تأمین مالی به قصد چاپ یک کتاب، یا تأمین مالی برای راه‌اندازی یک کسب‌وکار نوپا و هر چیز دیگری، در اینترنت تعریف می‌شود. در این تعریف، مشخص می‌شود که برای این پروژه، به چه مبلغی نیاز داریم. سپس مردم با مراجعه به این سایت و بررسی پروژه‌ها، می‌توانند مبلغی که در توان دارند و تمایل دارند را پرداخت نمایند. بنابراین، در تأمین مالی جمعی، جمعی از مردم، به عنوان سرمایه‌گذاران طرح، مشارکت خواهند داشت.
فرآیند تأمین مالی جمعی (crowdfunding)
همان‌طور که اشاره کردیم، در روش تأمین مالی جمعی، پروژه‌ی مورد نظر برای جمع‌آوری مبلغ درخواستی، تعریف می‌شود. عموماً این اطلاعات، در یک پلت‌فرم اینترنتی منتشر خواهد شد. به عنوان مثال تصور کنید شخصی که به صورت حرفه‌ای در نگارش فیلم‌نامه مشغول به کار است، یک فیلم‌نامه‌ی کوتاه خوب را تهیه کرده و نوشته است. اگر این فیلم‌نامه‌نویس برای ساخت فیلم کوتاه خود، بودجه‌ی کافی را نداشته باشد، می‌تواند وارد این پلت‌فرم‌ها شده و به معرفی هدف خود بپردازد. در صورتی که نظر مردم، برای اجرایی شدن پروژه‌ی فیلم‌نامه‌نویس، جلب شود؛ آن‌ها به تأمین هزینه‌های مالی ساخت فیلم کوتاه، کمک خواهند کرد. پس در نتیجه، فیلم‌نامه‌نویس قادر خواهد بود تا بودجه‌ی ساخت فیلم را از طریق سرمایه‌های مردمی، به کار گیرد.
در حالت کلی، برای تأمین مالی جمعی، به سه بازیگر نیاز خواهیم داشت. یکی فردی که کارآفرین یا صاحب ایده است که در مثال قبل، فیلم‌نامه‌نویس بازیگر این نقش بود. بازیگر دوم، پلت‌فرمی است که کارآفرین از طریق آن به انتشار طرح و تشریح آن می‌پردازد. بازیگر سوم نیز جمع افرادی هستند که قصد دارند در تأمین مالی پروژه‌ی مورد نظر، مشارکت داشته باشند. به عبارت دیگر، سرمایه‌گذاران، بازیگر سوم در این فرآیند خواهند بود.
سرمایه‌گذاران و افرادی که تأمین مالی جمعی را انجام داده‌اند در نهایت از سود آن پروژه‌ی سرمایه‌گذاری سهیم خواهند بود. جزئیات بازدهی سرمایه‌گذاری هر فرد متناسب با آن پروژه‌ی سرمایه‌گذاری و مختصات آن است.
چگونگی شکل‌گیری تأمین مالی جمعی
شاید برایتان جالب باشد که بدانید روش تأمین مالی جمعی، چطور ایجاد شد. ایجاد این روش به صورت سازمان‌یافته، از زمان بحران مالی سال ۲۰۰۸ آغاز شد. در آن سال‌ها، بانک‌ها و مؤسسات مالی، رغبتی به وام دادن نداشتند. از طرف دیگر شرکت‌ها و کارآفرینان، برای رسیدن به اهداف خود، نیازمند پول بودند. این نیاز، سبب شد تا آن‌ها به دنبال روش‌های دیگری برای تأمین مالی باشند.
تأمین مالی جمعی، شکل سازمان‌یافته‌ی مشارکت دوست و اقوام در خصوص جمع‌آوری هزینه برای یک هدف خاص است. روشن است که مبالغ کلان برای پروژه‌های بزرگ اقتصادی، با پرداخت هزینه از سوی گروه کوچک، امکان‌پذیر نیست. در نتیجه، در روش تأمین مالی جمعی به شکل امروزی، تیم افرادی که در پرداخت هزینه‌ها مشارکت دارند، بزرگ‌تر در نظر گرفته می‌شود. یعنی جمع‌آوری پول و تأمین مالی برای هدف تعیین شده، محدود به دوست و خویشاوند نخواهد بود.
بسیاری از ما، تجربه‌ی مشارکت در تأمین مالی جمعی (crowdfunding) را داشته‌ایم! به عنوان مثال، زمانی که برای خرید یک خوراکی گران در مدرسه، تمام اعضای گروه، پول‌هایشان را به نحو مساوی به اشتراک می‌گذاشتند، شکل ساده‌ای از مشارکت جمعی را تجربه می‌کردیم. این تجربه در خصوص فعالیت‌های خیریه‌ای نیز بسیار دیده می‌شود. صندوق‌های صدقات و یا جمع‌آوری کمک‌های نقدی برای کمک به یک یا چند خانوار، نمونه‌ای از مشارکت جمعی تمام مردمی است که در آن صندوق، مشارکت مالی داشته‌اند. مشارکت یک زوج برای خرید خانه، مشارکت یک تیم دانشجویی برای اجرای یک پروژه و … همه نمونه‌هایی از مشارکت جمعی است که در زندگی خود، با آن مواجه می‌شویم.
انواع پلت‌فرم برای تأمین مالی جمعی
پلت‌فرم‌هایی که امکان تعریف پروژه‌ها و تأمین مالی را می‌دهند، به چند شکل طراحی و ساخته می‌شوند. برخی از این پلت‌فرم‌ها، ساختاری اهدایی و خیریه‌ای دارند. در چنین پلت‌فرم‌هایی، افرادی که در تأمین مالی پروژه مشارکت دارند، انتظار هیچ‌گونه پاداشی را نخواهند داشت. به عبارت دیگر، مشارکت افراد برای تأمین مالی پروژه‌ها در پلت‌فرم‌های اهدایی، مشارکتی خیرخواهانه و دوستانه است. در دنیا، پلت‌فرم‌های زیادی بر این مبنا ساخته شده است. در ویکی پدیا نام پلت‌فرم‌هایی نظیر گوفاندمی، کرینگ بریدج، جاست گیوینگ، کازس، اکت بلو، کرادرایز، گیوفوروارد، دانر چوز، فاندلی، رازو و فاندراز در این دسته از پلت‌فرم‌های تأمین مالی جمعی آورده شده است. این پلت‌فرم‌ها می‌توانند به صورت حوزه‌ی مشخص فعالیت داشته باشند. یعنی تنها کمک‌های مالی برای پروژه‌های پزشکی را جمع‌آوری کنند.
شکل دیگر پلت‌فرم‌های تأمین مالی جمعی، پاداش دهنده است. در این پلت‌فرم‌ها، به مشارکت‌کنندگان در تأمین مالی پروژه‌ها، پاداش اعطا خواهد شد. پاداش در سیستم این پلت‌فرم‌ها، بر اساس درصد مشارکت هر فرد به وی اختصاص داده می‌شود. معمولاً پاداش‌هایی که در این سیستم‌ها در نظر گرفته می‌شود، به صورت خدمات است. یعنی کارآفرین (تعریف‌کننده‌ی پروژه برای تأمین مالی) متعهد می‌شود تا نسخه‌های اول محصول و خدمات خود را به صورت رایگان به حامیان خود تقدیم کند.
حالت سومی که در پلت‌فرم‌های تأمین مالی جمعی (crowdfunding) وجود دارد، خرید سهام جمعی است. این شکل، پیچیده‌ترین شکل ممکن برای تأمین مالی جمعی است. در این نوع از پلت‌فرم‌ها، به ازای درصد مشارکت افراد در سرمایه‌گذاری، سهام اعطا می‌شود. به عبارت دیگر، افراد با سرمایه‌گذاری در چنین پلت‌فرم‌هایی، بر روی آن فعالیت، سرمایه‌گذاری کرده و در سود یا زیان شریک خواهد شد.
اطمینان در طرح‌های تأمین مالی جمعی
لازمه‌ی مشارکت در طرح‌های اقتصادی و مالی، اطمینان است. سرمایه‌گذار باید بتواند به کارآفرین، پروژه و پلت‌فرم اعتماد کامل داشته باشد. در غیر این صورت، بعید است که شخصی سرمایه‌ی خود را بابت تحقق طرح شخص یا تیمی، آن هم در یک پلت‌فرم نامشخص، پرداخت نماید!
برای جلب اطمینان، امکان استعلام طرح‌های تأمین مالی جمعی در وب سایت فرابورس ایران وجود دارد. همچنین در وب سایت فرابورس ایران، لیست تمام پلت‌فرم‌های مجاز که دارای گواهی‌نامه‌ی فعالیت در زمینه‌ی تأمین مالی جمعی هستند را منتشر کرده است. بنابراین، سرمایه‌گذار با مراجعه به وب سایت فرابورس ایران، می‌تواند بستر و طرح قابل اعتماد برای سرمایه‌گذاری را انتخاب نماید.
مزایای مشارکت در تأمین مالی جمعی (crowdfunding)
به غیر از پلت‌فرم‌های خیریه‌ای که مزیت اقتصادی برای مشارکت‌کنندگان ارائه نخواهد داد، مشارکت در تأمین مالی، مزیت‌هایی نیز دارد. به عنوان مثال، پلت‌فرم‌هایی که به ارائه‌ی سود و یا سهام در قِبال درصد مشارکت افراد می‌پردازند، در حقیقت امکان سرمایه‌گذاری را با حداقل‌ترین بودجه‌ی ممکن فراهم می‌آورند. همان‌طور که روشن است با یک مبلغ پایین، نمی‌توان در سرمایه‌گذاری مشارکت داشت. در حالی‌که پلت‌فرم‌های تأمین مالی جمعی یا همان کرادفاندینگ، این موضوع را امکان‌پذیر ساخته‌اند.
همچنین در برخی از پلت‌فرم‌ها، به منظور تشویق شهروندان برای مشارکت در تأمین مالی پروژه‌ها، ضمانت سرمایه ارائه می‌شود. در این صورت، سرمایه‌ای که بابت پروژه توسط سرمایه‌گذار پرداخت می‌شود، بیمه شده خواهد بود. بنابراین شکست طرح و برنامه‌ای که برای آن تأمین مالی صورت گرفته است، با عودت وجه به سرمایه‌گذاران همراه است.
صندوق پروژه چیست؟ نحوه‌ی عملکرد آن به چه صورت است؟
جمع‌بندی آکادمی دانایان
تأمین مالی جمعی یکی از شیوه‌هایی است که به منظور دریافت و تأمین بودجه‌ی مالی برای پروژه‌ی خاص، به کار برده می‌شود. مثال بارز این شکل از تأمین مالی، در پروژه‌های خیریه قابل مشاهده است. پلت‌فرم‌هایی که برای تعریف و انتشار توضیحات و اطلاعات پروژه‌ها به کار می‌روند، در بستر اینترنت هستند. در این مطلب، به سه دسته از انواع این پلت‌فرم‌ها اشاره شد. پلت‌فرم‌های خیریه‌ای، پلت فرم‌های پاداش دهنده و پلت‌فرم‌های ارائه‌دهنده‌ی سهام، از جمله انواع این پلت‌فرم‌ها به شمار می‌آیند. نکته‌ی دیگری که در خصوص پلت‌فرم‌ها مطرح می‌شوند، اعتبار آن پلت‌فرم برای حفاظت از اطلاعات است. پلت‌فرم‌ها می‌توانند به‌گونه‌ای طراحی شوند که از صاحبین ایده، ارزشیابی خاصی را به منظور راستی‌آزمایی بگیرند. از جمله پلت‌فرم‌های قابل اطمینانی که در وب‌سایت ویکی پدیا معرفی شده است، می‌توان به پلت‌فرم «جهان هوشمند» اشاره کرد.
سوالات متداول
علاوه بر سود ثابت، ممکن است در برخی طرح‌های تامین سرمایه جمعی، سود متغیر نیز پرداخت شود. در این صورت، این سود از سود مازاد حاصل از اجرای طرح بهره‌برداری می‌شود که معمولاً به نسبت سرمایه‌گذاری هر فرد تعیین گردیده و پس از رسیدن به مازاد سود، بین سرمایه‌گذاران تقسیم می‌شود.
