صندوق شاخصی چیست و چه ویژگی‌هایی دارد؟

صندوق شاخصی نوعی از صندوق‌های سرمایه‌گذاری است که با سرمایه‌ی جمع‌آوری شده بیشتر بر سهام شاخص‌ساز (یا آن دسته سهامی که بر روی شاخص مدنظر صندوق تاثیر بیشتری دارد) سرمایه‌گذاری می‌کند.

صندوق شاخصی، کاربرد، مزایا و معایب

برای کسب بازدهی مناسب در سرمایه‌گذاری، همواره این دانش فنی است که بیشترین تأثیر را در میزان بازدهی در شرایط معمولی بازار‌ها برای سرمایه‌گذاران دارد. تسلط کافی به این مهارت و پیگیری مداوم بازار‌ها ممکن است خارج از توان برخی از علاقه‌مندان به سرمایه‌گذاری باشد. از این روی سرمایه‌گذاری غیر‌مستقیم معنا پیدا می‌کند که از ابزار‌های مهم آن می‌توان به صندوق‌های سرمایه‌گذاری اشاره کرد. این صندوق‌ها انواع مختلفی دارند که هر یک را در مقالاتی جداگانه تعریف و تشریح کرده‌ایم. در این مقاله ما به سراغ صندوق شاخصی خواهیم رفت و سعی می‌کنیم تا ابعاد مختلفی از تعریف، ارکان، نحوه‌ی عملکرد، چرایی تأسیس این نوع از صندوق‌ها، ترکیب پرتفوی و همین‌طور سایر مسائل مختلف مربوط به صندوق‌های سرمایه‌گذاری شاخصی را تشریح کنیم.

صندوق شاخصی چیست؟

صندوق شاخصی از انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری است. در آن‌ها شاخص خاصی از بازار‌های موجود در کشور مورد توجه قرار می‌گیرد و سعی می‌شود تا پرتفویی منطبق بر آن تهیه شود. در تشکیل این صندوق‌ها فرض بر آن است که شاخص بازار‌های مختلف همواره نسبت به سرمایه‌گذاری‌های منفرد در بلندمدت بازدهی بیشتری داشته‌اند. این فرض از مفهوم بازار کارا نشأت‌گرفته است. اینکه چه شاخصی در صندوق سرمایه‌گذاری موردتوجه قرار گیرد امری است که زمان تأسیس صندوق‌ها در اساس‌نامه و یا امیدنامه‌ی آن‌ها قید می‌شود. به عبارت ساده‌تر در این شرکت‌ها پیروی از یک شاخص مبنا به‌عنوان یک هدف تلقی می‌شود و بنا بر آن که شاخص مدنظر چه چیزی باشد سبدی از دارایی مطابق آن تهیه می‌شود.

مطلب پیشنهادی: صندوق قابل معامله چیست؟

ترکیب دارایی صندوق شاخصی

صندوق شاخصی همان‌طور که از نام آن پیداست مبتنی بر یکی از شاخص‌­های موجود در بازار سرمایه، بازدهی یا زیان خواهد داد. بنابراین ترکیب دارایی این صندوق­‌ها نیز انطباق بالایی با شاخصی دارد که در اساس­نامه و امیدنامه‌ی آن­‌ها درج شده است. بدین ترتیب این صندوق­‌ها سبد دارایی را منطبق برسهام شاخص ساز تشکیل می­‌دهند. چیزی در حدود ۸۰ درصد منابع این صندوق­‌ها در سهام شاخص ساز و مابقی منابع آن­‌ها در ابزاری نظیر اوراق بهادار درآمد ثابت سرمایه­‌گذاری می­‌شوند. در چنین شرایطی طبیعتاً بازدهی این صندوق‌­ها نیز به‌صورت تقریبی برابر با میزان تغییرات شاخصی است که منطبق بر آن اقدام به تشکیل سبد دارایی کرده­‌اند.

تفاوت صندوق شاخصی با صندوق سهامی

اصلی‌ترین تفاوت صندوق‌ شاخصی با صندوق‌های سهامی در ترکیب دارایی‌ آن‌ها و نحوه انتخاب سهامی است که بر روی آن سرمایه‌گذاری می‌کنند. صندوق شاخصی بر سهام شاخص‌ساز (یا آن دسته سهامی که بر روی شاخص مدنظر صندوق تاثیر بیشتری دارد) سرمایه‌گذاری می‌کند. اما صندوق‌های سهامی در هر نوع سهامی با هدف کسب سود سرمایه‌گذاری می‌کند.

لیست صندوق‌های شاخصی

صندوق­‌های شاخصی در بازار سرمایه‌­ی ایران، در هر دو نوع قابل معامله و مبتنی بر ساختار صدور و ابطال وجود دارند. البته بیشتر صندوق­‌های فعلی ساختاری قابل معامله دارند. از جمله­‌ی صندوق­‌های شاخصی موجود می­‌توان به صندوق­‌های زیر اشاره کرد. همچنین جهت مشاهده لیست‌ کامل و جامع صندوق‌ها می‌توانید به وب سایت فیپ‌ایران مراجعه کنید.

1. صندوق شاخصی آرام مفید
2. صندوق تجارت شاخصی کاردان
3. صندوق شاخص سی شرکت بزرگ فیروزه
4. صندوق شاخصی بازار آشنا
5. صندوق قابل معامله شاخصی کیان
6. صندوق مشترک شاخصی کارآفرین

از میان لیست صندوق شاخصی فوق، صندوق سرمایه‌­گذاری مشترک شاخصی کارآفرین مبتنی بر ساختار صدور و ابطال و مابقی صندوق­‌ها قابل معامله هستند.

ارکان صندوق شاخصی

در غالب صندوق‌های سرمایه‌گذاری برخی از ارکان مشابه یکدیگر بوده و صرفاً بعضی از ارکان به اقتضای نوع صندوق متغیر هستند. در ارتباط با ارکان مشابه صندوق در مقالات مربوط به سایر صندوق‌ها اشاراتی داشته‌ایم اما به‌هرحال شرح مجدد آن‌ها خالی ‌از لطف نیست.

• مجمع صندوق شاخصی:

• مجمع صندوق با حضور اکثریت دارندگان واحدهای ممتاز سرمایه‌گذاری برگزار می‌شود. همچنین دارای اختیاراتی نظیر عزل و نصب مدیر، متولی، بازارگردان، تصمیم درباره‌ی انحلال، تصویب صورت‌های مالی و … است که برخی از آن‌ها نیاز به تأیید سازمان بورس نیز دارند. مجمع می‌تواند به دعوت مدیر، متولی، بازارگردان، سازمان بورس و اوراق بهادار و همین‌طور دارندگان بیش از بیست درصد واحدهای سرمایه‌گذاری برگزار شود.

• مدیر صندوق شاخصی:

• مدیر صندوق پس از انتخاب توسط مجمع باید کتباً قبول سمت کرده و در راستای منافع سهام‌داران عمل کند. همچنین مدیر صندوق باید هیئتی متشکل از سه عضو حقیقی را معرفی کند تا وظایفی نظیر سیاست‌گذاری و تعیین خط‌ مشی سرمایه‌گذاری صندوق، تعیین قیمت خریدوفروش اوراق بهادار صندوق در راستای چارچوب‌های تعیین شده و سایر وظایف محول شده به این گروه را انجام دهند. برای اطلاع از سایر وظایف مدیر صندوق، می‌توانید به اساس‌نامه‌ی صندوق‌های سرمایه‌گذاری شاخصی مراجعه کنید.

• متولی صندوق شاخصی:

• یکی دیگر از ارکان صندوق متولی می‌باشد که توسط مجمع تعیین شده و سپس به شکل کتبی پذیرش سمت می‌کند. متولی به‌ مانند یک بازرس عمل کرده و باید در ابتدای امر دارندگان حق امضا از طرف خودش را به ‌عنوان نمایندگان متولی اعلام کند. از مهم‌ترین وظایف می‌توان به بررسی و تأیید دریافت و پرداخت‌های شرکت، حصول اطمینان و پیگیری بابت گزارش‌های مدیر و پیشنهاد عزل و نصب حسابرس به مجمع اشاره کرد.

• بازارگردان صندوق شاخصی:

• یکی دیگر از ارکانی که توسط مجمع تعیین می‌شود بازارگردان است. حداقل و حداکثر بازارگردان‌های هر صندوق توسط سازمان بورس اوراق بهادار تعیین می‌شود. بازارگردانی صندوق، کمک به نقدشوندگی دارایی سهام‌داران، تأمین کسری وجوه نقد صندوق برای اموری که در اساس‌نامه ذکر می‌شود و همین‌طور دریافت دارایی‌های نقد نشده‌ی صندوق از جمله وظایف بازارگردان است.

• حسابرس صندوق شاخصی:

• حسابرس توسط متولی پیشنهاد و در صورت تأیید مجمع انتخاب می‌شود. پیشنهاد میزان حق‌الزحمه و مدت‌زمان مأموریت حسابرس نیز بر عهده‌ی متولی است. حسابرس باید از میان مؤسسات حسابرسی مورد تأیید سازمان انتخاب شود. و بررسی اصول و رویه‌های کنترل داخلی مدیر و متولی در راستای اجرای وظایف اساس‌نامه‌ای آن‌ها و ارائه پیشنهادها برای بهبود این رویه‌ها در کنار بررسی و اظهارنظر درباره‌ی صورت‌های مالی ارائه شده در مقاطع زمانی مختلف و همین‌طور گزارش‌ها مدیران و صحت سنجی محاسبه‌ی خالص ارزش دارایی‌ها از جمله وظایف این رکن صندوق‌ها است.

• کارگزاران صندوق سرمایه‌گذاری شاخصی:

• مدیر صندوق می‌بایست از بین کارگزاران دارای مجوز از سازمان بورس و اوراق بهادار، یک یا چند کارگزار را به‌عنوان کارگزار صندوق انتخاب کند. کارگزار پس از پذیرش کتبی مسئولیت باید وظایفی را که در اساس‌نامه قید شده است انجام بدهد. اجرای دستورات گروه مدیران در راستای اوراق بهادار به نام صندوق در چارچوب مقررات از مهم‌ترین وظایف کارگزار صندوق است. سایر وظایف کارگزار صندوق در اساس‌نامه قید می‌شود.

نحوه‌ی سرمایه‌گذاری صندوق‌های شاخصی

همان‌طور که مطرح کردیم هر یک از صندوق‌های شاخصی، بسته به شاخصی از بازار مالی که انتخاب می‌کنند و در جهت انطباق و کسب بازدهی متناسب با آن عمل می‌کنند. ممکن است عملکردهای متفاوتی در محل سرمایه‌گذاری خود داشته باشند. محدوده‌های حداقلی و حداکثری سرمایه‌گذاری صندوق‌ها در اساس‌نامه و امیدنامه‌های آن‌ها قید می‌شوند و مدیران موظف‌اند تا از آن حدود تعیین شده تبعیت کنند. به طور مثال اگر شاخص مدنظر، شاخص سی شرکت بزرگ بورس باشد باید حداقل هشتاد درصد از منابع صندوق در سهام و حق‌تقدم سی شرکت بزرگ سرمایه‌گذاری شود و حداکثر بیست درصد در سهام سایر شرکت‌ها و اوراق با درآمد ثابت و سپرده و … سرمایه‌گذاری شود. این نسبت برای صندوق‌های مختلف متفاوت بوده و در امیدنامه‌ی آن‌ها قید می‌شود.

مطلب پیشنهادی: صندوق درآمدثابت چیست؟

مزایا و معایب سرمایه‌گذاری در صندوق‌های شاخصی

در ادامه به بررسی مزایا و معایب صندوق شاخصی می‌پردازیم و عناوین مربوط به معایب را تحت عنوان ریسک‌های صندوق مطرح خواهیم کرد.

• ریسک کاهش ارزش دارایی های صندوق سرمایه‌گذاری شاخصی:

• باتوجه‌به اینکه دارایی‌های صندوق چه بورسی باشند و چه غیربورسی، تابع برخی از تحولات سیاسی و اقتصادی و پیامد‌های ناشی از آن هستند، ممکن است این رویداد‌ها و همین‌طور روند عرضه و تقاضا به شکلی پیش برود که سبب کاهش ارزش دارایی‌های صندوق شود.

• ریسک کاهش ارزش بازاری واحد‌های سرمایه‌گذاری صندوق شاخصی:

  اگر صندوق‌ها قابل معامله یا ETF باشند، این امکان وجود دارد که نوسانات عرضه و تقاضا قیمت واحد‌های سرمایه‌گذاری یا همان یونیت‌های صندوق را دستخوش تغییر کند. اگرچه انتظار داریم ارزش این واحد‌ها حول ارزش خالص دارایی‌ها بچرخد اما گاهی ممکن است قیمت واحد‌ها کمتر از ارزش خالص سرمایه‌گذاری شود و سهام‌داران از این بابت متحمل زیان شوند.

• ریسک نکول اوراق بهادار صندوق شاخصی:

  گاهی اوقات ممکن است بخش قابل‌توجه و تأثیرگذاری از دارایی‌های صندوق‌ها، اوراق بهادار باشد. اگرچه صندوق‌ها سعی می‌کنند تا در اوراق شرکت‌های معتبر و دارای زمان‌بندی پرداخت سود و همین‌طور ضامن پرداخت سود سرمایه‌گذاری کنند اما به‌هرحال هرچند با احتمال بسیار کم اما ریسک نکول اوراق وجود دارد.

• ریسک ناشی از نوسان بازده بدون ریسک صندوق سرمایه‌گذاری شاخصی:

  بازده بدون ریسک، بازدهی است که در ازای عدم‌پذیرش هیچ میزانی از ریسک می‌توان آن را کسب کرد. میزان سود سپرده‌ی بانکی بازده بدون ریسک است که اگر به طور مثال میزان آن افزایش یابد قیمت اوراق بهادار یا اوراق مشارکتی که سود حداقلی و ثابتی در آن‌ها تعیین شده است کاهش خواهد یافت. همچنین ممکن است از این کانال ارزش دارایی‌های صندوق کاهش یابد.

• ریسک انحراف بازدهی از شاخص موردنظر صندوق‌های شاخصی

• گاهی اوقات ممکن است بنا بر دلایل متعددی میزان بازدهی صندوق دارای انحرافی از شاخص مدنظرش باشد و همبستگی بین این دو برقرار نشود. به طور مثال این دلایل می‌تواند هر یک از موارد زیر باشد:
  بازبینی و اصلاح ترکیب و اوزان سهم شرکت‌های مختلف در پرتفوی دارایی شرکت حاوی هزینه‌هایی است. این هزینه‌ها میزان بازدهی را از سطح شاخص موردنظر منحرف می‌کند. از سوی دیگر طبق امیدنامه‌ی صندوق‌ها یک میزان حداقلی از دارایی آن‌ها در محلی غیر از محل مرتبط با شاخص سرمایه‌گذاری می‌شود که می‌تواند مسبب انحراف از بازدهی شاخص شود. اگر صندوق مبتنی بر سهام باشد ممکن است عدم امکان معامله‌ی سهم‌هایی که متوقف شده‌اند و یا وجود صف‌های خریدوفروش سنگین، امکان معامله‌ی آسان برای سهام شرکت‌ها را از بین ببرد و از این منظر نیز سبب بروز انحراف از شاخص مدنظر شود.

مزایای سرمایه‌گذاری در صندوق‌های شاخصی

یکی از مهم ترین مزایای سرمایه‌گذاری در صندوق‌های شاخصی علاوه بر تمامی مزایایی که در سرمایه‌گذاری غیرمستقیم برای برخی افراد وجود دارد، همان علت به‌وجودآمدن این نوع صندوق‌ها که مبتنی بر فرضیه‌ی بازار کارا بود، هست. طبق این فرضیه بازدهی متوسط بازار در بلندمدت بیشتر از بازدهی تک سهم‌هاست. کم بودن میزان هزینه‌های تشکیل پرتفوی و بهینه‌یابی آن نیز از سایر مزایای سرمایه‌گذاری در این نوع صندوق‌ها است. از دیگر مزایای این صندوق‌ها امکان کسب بازدهی‌های بالا تحت نوسانات بازار است.

اگر به سرمایه‌گذاری پرریسک و درمقابل با امکان کسب بازدهی بالاتر از تورم علاقه دارید، صندوق‌های جسورانه می‌توانند گزینه‌ی مناسبی برای شما محسوب شوند.

نحوه‌ی مبادله‌ی صندوق‌های شاخصی

این صندوق‌ها ممکن است با هر دو ساختار صدور و ابطال یا خریدوفروش (ETF) باشند. اگر ساختار خریدوفروش باشد به وسیله‌ی کد بورسی قابل معامله هستند و اگر ساختار صدور و ابطال باشد از طریق مراجعه به سایت و شعب صندوق می‌توان به مبادله‌ی آن اقدام کرد.

جمع‌بندی

در این مقاله به معرفی صندوق‌های سرمایه‌گذاری شاخصی پرداختیم. ارکان آن را تعریف کردیم و مزایا و معایب آن را مطرح کردیم. داده‌های آماری در طول چند سال اخیر بازدهی شاخص‌ها خصوصاً شاخص‌های مرتبط با بازار سهام آن‌قدری بودند که بر سرمایه‌گذاری‌های دیگر خصوصاً برای افرادی که وقت و تخصص کافی برای سرمایه‌گذاری ندارند ارجحیت پیدا کند. برای دسترسی به سایر محتواهای آموزشی و تحلیلی، وارد شوید.